Het Gronings: een dialect of een taal?
Het Gronings (Grönnegs of Grunnegs) wordt gesproken in en om de provincie Groningen. De streektaal is opvallend door veel bijzondere woorden en klanken die niet voorkomen in andere delen van Nederland. Het Gronings heeft overeenkomsten met het Fries dat in Nederland wordt gesproken, maar heeft ook overeenkomsten met het Nedersaksisch dat in Drenthe en Twente wordt gesproken. Het Gronings wordt vaak gezien als een Friso-Saksische taal en heeft ongeveer 350.000 sprekers. De Groningse streektaal is één van de oudere talen in Nederland en is beïnvloed door het Duits, Fries, Nederlands en het Deens.
Gronings in Groningen
In de provincie Groningen wordt het Gronings gesproken. De streektaal is een combinatie van Fries en Nedersaksisch met veel eigen klanken die alleen maar in Groningen voorkomen. Het Gronings (Grönnegs of Grunnegs) wordt naar schatting door ongeveer 350.000 tot 400.000 mensen gesproken. Niet alleen in Groningen wordt Gronings gesproken. Ook in delen van Friesland en Drenthe spreekt men de streektaal.
Streektaal of dialect?
De streektaal Gronings wordt ook wel een dialect genoemd. Taalwetenschappers noemen het Gronings een onderdeel van het Nedersaksisch en/of een onderdeel van de Oost-Friese taalgroep. Het Gronings is een mix tussen Nedersaksisch uit bijvoorbeeld Drenthe en Twente en het Fries dat gesproken wordt in Friesland (Nederland). Het Fries in het Gronings wordt ook wel het Fries substraat genoemd. Groningers noemen het Gronings zelf vaak een taal.
Kenmerken van het Gronings
Een opvallend kenmerk van het Gronings is de snelheid en intonatie. Veel woorden worden afgekort, net zoals in het Nederlands en Fries vaak gebeurt. Klinkers worden vaak lang uitgesproken en woorden worden veelal zangerig uitgesproken (net als in het Fries). Het Gronings vertoont veel overeenkomsten met het Oost-Fries gesproken in Duitsland (Ost-Friesland). De twee streektalen in beiden gebieden liepen vloeiend in elkaar over. De laatste paar decennia zijn de verschllen echter een stuk groter geworden onder invloed van de standaardtalen in beide landen (Nederlands en Hoog-Duits).
Gronings gebruik
De streektaal wordt actief gebruikt in de meeste delen van Groningen. De taal is met name belangrijk in de Ommelanden. Dit is het gebied buiten de stad Groningen. De Ommelanden waren vroeger Friestalig en het gebied werd daarom ook wel klein Friesland genoemd. Zowel de jeugd als de ouderen in Groningen spreken Gronings. Er is echter wel een verandering te zien in het gebruik van het Gronings net als de kwaliteit van de streektaal. Oudere en authentieke Groningse woorden raken veelal buiten gebruik of worden vervangen voor nieuwere woorden. In andere gevallen is te zien dat juist de oude woorden weer tot leven worden gewekt door de jeugd. De taal is dynamisch en verandert snel.
Gronings en het Engels
Wie het Gronings bekijkt en beluistert komt al snel tot de conclusie dat veel woorden een beetje Engels lijken. De overeenkomsten met het Engels is niet alleen voor het Gronings weggelegd. Ook het Fries vertoont veel overeenkomsten met het Engels. Het Westerlauwers Fries (Fries uit Friesland) is zelfs de taal die het meest overeenkomsten vertoont met het Engels van vandaag. Kijk eens naar de volgende woorden:
| Nederlands | Gronings | Engels |
| Koe | Kou | Cow |
| Koud | Kold | Cold |
| Mij | Mie | Me |
| Hond | Dog | Dog |
| Oud | Old | Old |
| Wij | Wie | We |
| Laatst | Lest | Last |
| Klein | Lutje | Little |
| Zout | Zolt | Salt |
| Hooi | Heu | Hay |
| Fabriek | Febriek | Fabric |
De letter g wordt in het Gronings op een Nederlandse manier uitgesproken.
