Atheïsme uitgelegd: God bestaat niet

Wat is een atheïst en wat is een theïst?

In de media komt men vaak termen tegen die enige vraagtekens kunnen oproepen. Als debatten worden gevoerd waar het geloof centraal staat komen de termen atheïst en theïst vaak tevoorschijn. Veel mensen vragen zich af wat deze termen nou precies betekent. Een theïst is een persoon die gelooft in de aanwezigheid van één of meerdere goden. Een persoon kan bijvoorbeeld een volgeling van Jezus Christus zijn. Deze persoon wordt dan een christen genoemd. Een persoon kan zichtzelf ook zien als een islamiet (ook wel moslim genoemd), boeddhist of aanhanger van het hindoeïsme. In totaal zijn er naar schatting 4.200 tot 10.000 verschillende religies in de wereld. Denk bijvoorbeeld aan:

• Sikhisme
• Jodendom
• Gnosticisme
• Zoroastrianisme
• Scientology

Een atheïst gelooft niet in het bestaan van één of meerdere goden. Het atheïsme is geen geloof of spirituele groepering. Een atheïst haalt de vraagstukken van het leven uit de wetenschappelijke hoek. Je moet dan bijvoorbeeld denken aan de biologie, psychologie, natuurwetenschappen en filosofie. Vraagstukken die nog niet zijn beantwoord door middel van de wetenschap (en haar instrumenten) probeert een atheïst zelf te ontdekken. Centraal staat bij een atheïst altijd: durf vragen te stellen, daag bestaande denkwijzen uit en zoek zelf naar antwoorden met de instrumenten die je hebt.

Welke soorten atheïsme bestaat er?

Er bestaan grofweg drie soorten atheïsten. Alle drie hebben ze één gemeenschappelijke overeenkomst. Atheïsten denken dat ''het bestaan van één god of meerdere goden zeer onwaarschijnlijk is''. De drie soorten atheïsten zijn:

• 1. Absolute atheïst
• 2. Relatieve atheïst
• 3. Religiante atheïst

De absolute atheïst

Een absolute atheïst gelooft niet in het bestaan van één of meerdere goden: ''waarheden moeten voortvloeien uit empirische onderzoeken''. Een absolute atheïst kan argumenten geven waarom het bestaan van één god (of meerdere goden) zeer onwaarschijnlijk is. Een absolute atheïst wordt daarom ook wel een expliciete atheïst genoemd. Een impliciete atheïst kan doorgaans geen argumenten bedenken waarom hij/zij niet religieus is en/of waarom hij/zij atheïst is. Dit kan meerdere oorzaken hebben. 

De absolute atheïst haalt de waarheden uit de wetenschap. De wetenschap werkt met een bottom-up proces. Dit betekent dat er gegevens worden verzameld om een hypothese te toetsen. Religie is een top-down proces. Dit betekent dat waarheden onveranderbaar vaststaan in een schrift.

• Een hypothese is een veronderstelling (ook wel verwachting genoemd). Het is een stelling die nog niet bewezen is en dient als beginpunt van een theorie.

Een hypothese kan met een onderzoek (ook wel experiment) worden getoetst op waarheid. Of een hypothese wel of niet waar is wordt bepaald door de wiskunde. Met name statistiek (kansberekening) is erg belangrijk in de wetenschap. Een hypothese kan bijvoorbeeld zijn: ''het bidden tot God zorgt voor een snellere genezing van patiënten'' of ''atheïsten geven meer geld uit aan goede doelen dan theïsten''. Deze hypothesen kun je vervolgens met behulp van een steekproef gaan toetsen.

• Wil je meer weten over het statistiek en kansberekening? Lees dan snel het artikel: statistiek, betekenis en begrippen

Niet alleen persoonlijke waarheden worden door de absolute atheïst uit de wetenschappelijke hoek vergaard. Ook de politiek zou zich moeten focussen op de wetenschap. Volgens een absolute atheïst is er geen ruimte voor onderbuikgevoelens. Feiten en bewijzen moeten als grondbeginsel worden gebruikt om conclusies en politieke besluiten te kunnen trekken.

• Let op! Een absolute atheïst is niet tegen religies. De stroming tegen theïsme wordt anarchisme genoemd.

Relatieve atheïst

Een relatieve atheïst gelooft ook niet in één of meerdere goden. Er is voor een relatieve atheïst echter wel ruimte voor spiritualiteit. Een relatieve atheïst heeft sterk het gevoel dat er meer is dan het tastbare (of het fysieke). Wat dat ''iets'' precies is weet een relatieve atheïst ook niet, echter is het voor een relatieve atheïst wel duidelijk dat er geen ruimte is voor één of meerdere goden. Het geloven in ''iets'' wordt vaak aangeduid als het ''ietsisme''. 

Religiante atheïst

Een religiante atheïst gelooft op een religieuze manier in de doctrines van een levend en bestaand persoon. Een religiante atheïst gelooft niet in één of meerdere goden maar kan een bestaand persoon vergoddelijken (aanbidden). Met name het socialisme kan een rijke voedingsbodem creëren voor religiante atheïsten. Het aanbidden van Hitler, Stalin en Mao zijn voorbeelden van religiante atheïsme.

Waarom geloven mensen in een god?

De meeste mensen geloven in een god omdat ze dat zo gewend zijn. Een geloof is namelijk een sociaal construct en wordt door middel van opvoeding doorgegeven aan een volgende generatie. Een geloof wordt vervolgens in stand gehouden door allerlei verplichtingen horende bij de drie grootste geloven in de wereld (Christendom, Islam en Hindoeïsme). Ook kleinere geloven kennen vaak verplichtingen en rituelen.

Mensen kunnen ook in een god (of meerdere goden) gaan geloven omdat het een gevoel van geborgenheid geeft. Wie als Christen door het leven wil gaan kan veiligheid en geborgenheid vinden bij de kerk. Tevens worden sociale contacten makkelijk gelegd in een kerkgemeenschap. Deze bijkomstigheid trekt veel mensen aan en kan mensen een goed gevoel geven.

Atheïsme en intelligentie

Is het zo dat minder intelligente mensen vaker in één of meerdere goden geloven dan mensen van hogere intelligentie? Uit onderzoek blijkt dat intelligentie een belangrijke factor is. Drie Amerikaanse psychologen hebben 63 verschillende studies naar de rol van intelligentie en religie bekeken (dit wordt een meta-analyse genoemd). Het bleek dat 53 van de 63 studies een negatief verband vonden tussen intelligentie en religie. Een negatief verband betekent: hoe hoger de intelligentie, hoe minder gelovig & hoe lager de intelligentie, des te meer gelovig.

• Let op! Het gaat hier om correlaties. Een correlatie betekent niet dat het één het ander ook automatisch daadwerkelijk veroorzaakt. Vaak is sprake van een derde variabele. Om correlaties te kunnen begrijpen is een gedegen kennis nodig van de statistiek (wiskunde).

Waarom speelt intelligentie een rol bij religieusheid?

Hoe kan het dat wetenschappers vaak een negatief verband vinden tussen geloof en intelligentie? Volgens Amerikaanse psychologen ligt de verklaring bij de persoonlijkheidstrekken van intelligente mensen (IQ boven de 114). Personen met een hogere intelligentie hebben bepaalde kwaliteiten die ze minder vatbaar maken voor religieuze doctrines en religieuze dogma's. Er worden drie redenen genoemd:

• Intelligentie zorgt dat er minder snel geconformeerd wordt. Dit betekent dat er kritisch naar bestaande dogma's wordt gekeken. Er kunnen tegenargumenten worden gebruikt die dogma's ontkrachten.
• Intelligentie gaat gepaard met een verhoging van het analytisch denken: onderbuikgevoelens krijgen minder verklarende waarde.
• Zelfbeheersing en zelfontplooiing (kenmerken van veel wereldreligies) kan door een intelligenter persoon zelf in gang worden gezet. Een intelligenter persoon heeft de doctrines van een religie daarom niet nodig.

Kan iedereen een atheïst worden?

Iedereen op de wereld wordt geboren als een impliciete atheïst. Via opvoeding en indoctrinatie kan een pasgeboren kind gevormd worden. Een kind kan een aanhanger worden van het christendom, de islam of ander geloof. Het blijkt erg moeilijk om geloofsovertuigingen die via de opvoeding in het brein zijn geïmplanteerd aan de kant te schuiven voor nieuwe inzichten die de wetenschap kan bieden. Dit heeft met name te maken met de vatbaarheid van het kinderbrein. Wanneer deze door middel van opvoeding wordt gevormd is het erg moeilijk om het op latere leeftijd te veranderen. Met name jong volwassenen die in seculiere landen (Nederland, Denemarken, Zweden, Noorwegen) opgroeien en gaan studeren aan de universiteit of hogeschool kunnen hier problemen aan ondervinden.

Staan alle waarheden in een religieus boek?

Soms vragen gelovigen zich wel eens af of alle waarheden in het boek staan. Je moet dan denken aan de Bijbel of bijvoorbeeld de Koran. Het antwoord op deze vraag is in de meest gangbare denkwijze nee. Wetenschappelijke waarheden worden ontdekt via de wetenschappelijke instrumenten. Een 100% waarheid is echter nooit zeker. Het kan altijd zijn dat een theorie of bijvoorbeeld een ontdekking via een experiment aan de kant wordt geschoven door een nieuwe en betere theorie. Het is heel belangrijk dat er altijd ruimte is voor vernieuwing en verbetering. In de wetenschap wordt dit falsifieerbaarheid genoemd. Een theorie is waar zolang het tegendeel op een wetenschappelijke manier bewezen wordt.

Tot op heden is er nog geen nieuwe theorie ontstaan die bijvoorbeeld de zwaartekracht heeft weerlegd. Wij gaan er dus vanuit dat de theorie die zwaartekracht probeert te verklaren de juiste is. Echter is het nooit 100% zeker dat de theorie die we nu hanteren de enige juiste theorie is. Het kan zijn dat er een experiment wordt gedaan die de theorie onderuit haalt. Een wetenschapper kan dus nooit 100% zeker zijn van zijn zaak en moet altijd open staan voor nieuwe ideeën en nieuwe inzichten.

Wat voor doel heeft het leven zonder god?

Vaak vragen mensen zich af wat voor doel het leven eigenlijk heeft als er geen god is. Het kan veilig voelen om in een god te geloven die je beschermd of die je onzekerheden wegneemt. Het kan ook een goed gevoel geven als je gelooft dat er een god is die de mensheid begeleidt naar een hoger doel of te geloven in een god die zorgt dat alles goed komt. Het geloven in een god kan vanuit de psychologische hoek verklaard worden.

Mensen hebben de natuurlijk behoefte om zich veilig te voelen. Mensen hebben tevens een hekel aan onzekerheden. Als je iets niet kan verklaren geeft dat onvrede. Het is veel fijner om een verklaring te hebben. Vaak is de verklaring niet juist of is de verklaring inconsistent. Vroeger dacht men dat de aarde bijvoorbeeld plat was. Men dacht tevens dat de aarde het middelpunt was van alles. Deze verklaringen, uiteraard foutief, kon het gevoel van onzekerheid wegnemen. Men kreeg rust en kon zich richten op andere zaken.

Door het wetenschappelijk denken werden eerdere waarheden tegen het licht gehouden. Men ging zich afvragen of die waarheden eigenlijk wel echt juist waren. Men ging de theorieën van vroeger toetsen met wetenschappelijke instrumenten. Wetenschappers en filosofen van vroeger kwamen tot ontdekkingen dat eerder aangenomen waarheden helemaal niet juist zijn. Deze nieuwe ontdekkingen brachten vervolgens veranderingen teweeg. De aarde bleek helemaal niet plat maar rond. Ook bleek dat de aarde niet het middelpunt was van het heelal. Foutieve waarheden werden vervangen door nieuwe en wetenschappelijke waarheden.

Ook nu worden nog altijd oude waarheden vervangen door nieuwe wetenschappelijke inzichten. Mensen vanuit allerlei wetenschappelijke hoeken proberen verklaringen te vinden voor vraagstukken. Belangrijke vraagstukken zijn:

• Waar komt de mensheid vandaan?
• Hoe is het leven ontstaan?
• Hoe is de aarde gevormd?
• Waarom zijn de dinosauriërs uitgestorven?
• Bestaat buitenaards leven?
• Wat gebeurt er als je dood gaat?
• Bestaat een ziel?

Niet alle vraagstukken zijn beantwoord

De wetenschap is ver, maar er zijn natuurlijk ontzettend veel puzzelstukken die nog niet zijn opgelost of überhaupt gevonden. De mensheid blijft constant zoeken naar nieuwe vraagstukken. Onbeantwoorde vragen moeten worden opgelost met nieuwe inzichten en nieuwe theorieën. Naarmate de wetenschap vordert komen steeds meer antwoorden aan het licht. Het atheïsme kan bijdragen aan een versnelling van die antwoorden.

Is geloven in een God altijd fout?

In Nederland zijn de meeste mensen niet gelovig. Dit betekent echter niet dat het automatisch fout is om wel te geloven in één of meerdere goden. Via opvoeding kunnen mensen zich bestempelen als een overtuigd Christen. Vaak voelen mensen zich zeer vertrouwd bij de kerkgemeenschap en zijn ze actief lid. Men voelt de warmte van de kerk en creëert sociale contacten binnen de gemeenschap. Het is belangrijk om levensbeschouwingen die van elkaar afwijken te respecteren. Ook atheïsten zullen daarom open en tolerant moeten staan ten opzichte van bijvoorbeeld het Christendom in Nederland. Wie respect geeft, zal respect ontvangen. Dit geldt voor zowel theïsten als atheïsten.