Nedersaksisch: de grootste taal van Nederland

Het Nedersaksisch in Nederland

Het Nedersaksisch is in Nederland en Duitsland officieel erkend als eenstreektaal. De taal wordt door ongeveer 1.8 miljoen mensen gesproken in Nederland en heeft zich over een groot gebied verspreid. Het Nedersaksisch wordt gesproken in de provincies Groningen, Drenthe, Overijssel, Gelderland en Friesland. In elke provincie wordt het Nedersaksisch op een andere manier gesproken. De verschillen kunnen behoorlijk groot zijn en onderlinge verstaanbaarheid is in veel gevallen zeer lastig.

Gronings een buitenbeentje?

Varianten van het Nedersaksisch

De verschillen tussen het Nedersaksisch zijn zeer aanwezig wanneer men de verschillende regio's met elkaar vergelijkt. Toch zijn er ook overeenkomsten zichtbaar. Het Nedersaksisch vertoont de meeste overeenkomst in de provincies Drenthe en Overijssel. In deze twee provincies is het Nedersaksisch het meest bijelkaar gebleven (op Twente na). Het Gronings ligt het verst van het Nedersaksisch af. Niet alle taalwetenschappers vinden dat het Gronings bij het Nedersaksisch hoort. Ze zien het Gronings liever als een Friso-Saksische taal. Andere wetenschappers rekenen het Gronings tot het noord-Nedersaksisch.

Kenmerken van het Nedersaksisch

De overeenkomsten tussen de verschillende delen van het Nedersaksisch taalgebied zijn soms zeer duidelijk aanwezig. Een voorbeeld is (let op: niet in elke provincie worden worden als volgt uitgesproken):

• de Nederlandse -ou is een Nedersaksische -ol (koud = kold, hout = holt, goud = gold)
• de Nederlandse -oe is een Nedersaksische -ou (moet = mout, goed = goud, koe = kou)
• de Nederlandse -ui is een Nedersaksische -oe (ruik = roek, muis = moes, kluis = kloes)
• de Nederslandse -ch is een Nedersaksische -k (schotel = skotel, schaal = skaal, schorpioen = skorpioen)
• de Nederlandse -aa is een Nedersaksische -oa / -ao (daar = doar, raar = roar, laan = loan)
• de Nederlandse -e is (vaak) een Nedersaksische -a / -aa (berg = baarg, merg = maarg, verf = vaarf)
• de Nederlandse -ij is (vaak) een Nedersaksische -ie (ijs = ies, wij = wie, mij = mie, kijk = kiek)
• de Nederlandse -u is (vaak) een Nedersaksische -o (lucht = locht, brug = brog/brogge, rug = rog/rogge)
• de Nederlandse -a is (vaak) een Nedersaksische -e (ladder = ledder, kan = ken/kin, zal = zel)

Bovenstaande voorbeelden gelden niet voor het hele Nedersaksische taalgebied. In Twente kan men bijvoorbeeld verschillende woorden gebruiken dan in Groningen het geval is. Het Gronings is sowieso het meest afwijkend van alle andere taalgebieden. Dit heeft te maken doordat het Gronings een Fries taalsubstraat heeft. Het Gronings is lang beïnvloed geweest door het Oosterlauwers Fries.

Gebruik van het Nedersaksisch

Het Nedersaksisch werd vroeger meer gebruikt dan tegenwoordig het geval is. De tendens is dat steeds meer Nederlanders woonachtend in het Nedersaksisch taalgebied het Nedersaksisch niet meer gebruiken. Dit heeft vooral te maken doordat het standaard Nederlands een zeer dominante taal is in Nederland. Het standaard Nederlands wordt met name gesproken in de meest rijke gebieden van Nederland. Dit heeft een kopieer effect op de rest van Nederland. Met namede Gooische Rwint aan terrein. Het Nedersaksisch wordt meer gebruikt in de provincies waar het Nedersaksisch het verst van het standaard Nederlands is verwijderd. Hoe meer een woord van het standaard Nederlands verschilt, hoe meer dit woord een overlevingskans heeft. Als voorbeeld:

• Nederlands: aanstellerig = Gronings: eelsk
• Nederlands: klef = Gronings: klaimsk
• Nederlands: gier/drijfmest = Gronings: jirre
• Nederlands: jij = Twents: doe
• Nederlands: alleen = Twents: allennig

Van alle Nedersaksische taalvarianten staat het standaard Gronings en het Twents het verst van het standaard Nederlands af. Twents en Gronings kennen beide meer (oudere) woorden. Deze woorden hebben een grotere kans om te overleven. Woorden die veel lijken op het standaard Nederlands hebben een zeer grote kans om te verdwijnen. Woorden uit het standaard Nederlands worden in dat geval geassimileerd.

Overeenkomsten met andere talen

Overeenkomsten met andere talen zijn aanwezig maar soms niet helemaal duidelijk. Het Nedersaksisch vertoont overeenkomsten met het standaard Nederlands, Hoogduits, Westlauwers Fries (Fries uit Friesland),Engels en Deens. Veel leenwoorden uit het standaard Nederlands zijn terecht gekomen in het Nedersaksisch. Met name de gebieden die grenzen aan het Nederlands hebben veel woorden overgenomen. Groningen en Twente hebben daarentegen meer overeenkomsten met het Fries (Gronings) en Duits (Twents). HetDuitsheeft een belangrijke stempel gedrukt op het Nedersaksisch. Als voorbeeld:

• Jij bent = Doe bist = Du bist
• Ik ben = Ik bin = Ich bin
• Jij hebt = Doe hest = Du hast

Ook het Engels lijkt invloed te hebben gehad op het Nedersaksisch. Engelse invloeden lijken het meest te zien in Groningen, Drenthe en Twente. Als voorbeeld:

• Koe = Kou = Cow
• Koud = Kold = Cold
• Mij = Mie = Me
• Ons = Os = Us
• Goud = Gold = Gold

Het Deens heeft ook invloeden gehad op het Nedersaksisch. Deze beïnvloeding lijkt het sterkst te zijn geweest tijdens de Hanze handelperiode. Het is niet zeker of het Deens het Nedersaksisch heeft beïnvloed of het Nedersaksisch het Deens juist heeft beïnvloed en de woorden in het Deens zijn opgenomen.

• Handschoen = Handske = Handske
• Sinaasappel = Appelsien = Appelsin
• Kapitein = Kaptaain = Kaptajn
• Snavel = Nebbe = Næb
• Snoep = Slik = Slik

Toekomst van het Nedersaksisch

Het Nedersaksisch is een robuust taalgebied dat in de toekomst waarschijnlijk wel zal veranderen. Met name de gebieden die het grenzen aan het standaard Nederlands zullen het meest beïnvloed raken.