Wat betekent agnostisch en waar gelooft een agnost in?

Verschillende godsdiensten in de wereld

Wereldwijd bestaan er ongeveer 10.000 verschillende soorten religies. De meeste gelovigen noemen zichzelf christen, moslim, hindoeïst of boeddhist. Naast de gelovigen zijn er ook heel veel mensen die zichzelf ongelovig noemen. Mensen die niet geloven in een goddelijk wezen of entiteit noemen zichzelf in de meeste gevallen atheïsten (er bestaat hoogstwaarschijnlijk geen God) of agnosten (er is geen uitspraak te maken over het wel of niet bestaan van één of meerdere goden). De meeste mensen op de wereld zijn religieus. Mensen die niet geloven in één of meerdere goden zijn in de absolute minderheid. De verdeling is als volgt:

• Christendom: ongeveer 31.5 % van de wereld noemt zich een volgeling van Jezus van Nazareth (2.3 miljard mensen)
• Islam: ongeveer 1.8 miljard mensen noemt zichzelf een moslim
• Hindoeïsme: ongeveer 1 miljard mensen volgt het hindoeïsme (meerderheid woont in India)
• Boeddhisme: ongeveer 400 miljoen mensen noemt zichzelf een boeddhist
• Sikhisme: ongeveer 25 miljoen mensen zijn aanhangers van deze monotheïstische godsdienst

Het is bijzonder lastig om de ''niet-gelovigen'' in cijfers uit te drukken. Mensen die geen geloof aanhangen kunnen namelijk gestigmatiseerd worden in landen waar een dominant geloof heerst. Dit betekent dat mensen zichzelf een theïst noemen maar in werkelijkheid niets met het geloof doen en/of niet gelovig zijn. De meeste mensen die niet gelovig zijn noemen zichzelf een agnost. 

Wat betekent agnosticisme in het dagelijks leven?

Hoe wordt er gedacht over agnosten en klopt dat beeld ook? Het woord agnost is voor veel mensen vrij onbekend. Veel bekender zijn de termen atheïst en godsdienstige. In de meeste gevallen denkt men dat een agnost geen antwoorden heeft over de moeilijke vragen van het leven. Er wordt tevens gedacht dat een agnost: 

• Geen antwoorden kan of wil geven op de vraag of een God bestaat
• Zoekende is naar antwoorden op belangrijke vragen
• Een slag om de arm houdt en zich liever niet wil aansluiten bij een bepaalde groep
• Pragmatisten zijn en naar een gulden middenweg zoeken

De vraag is natuurlijk of dat beeld wel klopt? Zijn agnosten zoekende mensen? Wat betekent het eigenlijk echt om een agnost te zijn en wat betekent het agnosticisme? Is een atheïst hetzelfde als een agnost en is het agnosticisme een geloofsovertuiging?

Etymologie: wat betekent het nou echt om een agnost te zijn?

Het woord agnost is afgeleid van het Grieks: gnosis. Dit Griekse woord betekent kennis. Een agnost betekent daarom ook letterlijk genomen: ''een persoon zonder kennis'' of anders gezegd ''een persoon die zegt dat hij/zij geen kennis kan bezitten over de vraag of er wel of geen God bestaat''. 

Het begrip werd voor het eerst gebruikt door Thomas Henry Huxley. Deze man was bioloog en voorvechter van het darwinistisch denken. Hij gebruikte de term voor het eerst tijdens een bijeenkomst van The Metaphysical Society (Londen, 1869). In het jaar 1889 kwam dezelfde man met een essay genaamd Agnosticism waar hij de term in groot detail probeerde uit te leggen.

Is Nederland agnostisch, atheïstisch of religieus?

Verschillende mensen betekent verschillende gedachten, geloven en opvattingen. Een klein percentage in Nederland noemt zichzelf ongelovig (overtuigd atheïst). Dit betekent dat het bestaan van een god of meerdere goden (Allah, God, Krishna, Eros, Zeus, Thor etc.) geen waarheden zijn. Deze mensen geloven dat één (abrahamistische religies) of meerdere goden niet bestaan. Het percentage atheïsten in Nederland groeit snel. In 2012 stond Nederland in de top 10 (op plaats nummer 7) als één van de meest atheïstische landen van de wereld (bron: RED C Research):

• In 2005 noemden 7% van de Nederlanders zich overtuigd atheïst
• In 2012 noemden 14% van de Nederlanders zich overtuigd atheïst

Een groot deel van de ondervraagde Nederlanders gaf aan niet-religieus te zijn. Dit is dus niet hetzelfde als overtuigd atheïst. Van de respondenten beschouwden 42% zichzelf als niet-religieus. Een groot deel (43%) gaf aan wel religieus te zijn. De meerderheid van de Nederlanders is echter niet religieus.

Waar gelooft een agnost in?

Een agnost hanteert een visie dat het nooit kan worden bewezen dat er één of meerdere goden bestaan. Het bestaan van één of meerdere goden zal volgens een agnost daarom zeer onwaarschijnlijk zijn. Er bestaat volgens een agnost echter wel een kans dat er een god bestaat, echter valt die kans nooit aan te tonen

• Agnost: een agnost stelt dat het niet mogelijk is om het bestaan van hogere machten aan te tonen. Ook het niet-bestaan van een hogere macht is volgens een agnost niet aan te tonen.
• Atheïst: er bestaat zeer waarschijnlijk geen God. Het bewijs voor het bestaan van een God kan in theorie wel worden aangetoond. Echter is de kans om überhaupt bewijs te vinden praktisch non-existent.

Een atheïst (niet te verwarren met een agnost) heeft de visie dat één of meerdere goden niet bestaan, echter zijn er ook atheïsten die iets genuanceerder denken. Er zijn grofweg drie soorten atheïsten:

• Absolute atheïst
• Relatieve atheïst
• Religiante atheïst

Absolute atheïst

De meeste mensen denken al snel aan een absolute atheïst als het over atheïsme gaat. Mensen die zichzelf als absolute atheïst omschrijven zijn in de meeste gevallen grote voorstander van het wetenschappelijk denken op elke vlak in de samenleving. Dit betekent ook dat het wetenschappelijk denken een grote stempel moet drukken op de politiek. Er is voor een absolute atheïst geen grote ruimte voor religie in de samenleving. In principe keurt een absolute atheïst godsdienstige praktijken af en vindt hij/zij dat godsdienst geen basis is voor het menselijk moraal.

Een absolute atheïst vindt tevens dat religie geen plaats heeft in het onderwijs. Als basis voor het leven moet altijd de wetenschap en rationele gedachten in acht worden genomen. Liefde, emoties en affectie worden verklaard vanuit de psychologie. Ook religie is een menselijk en sociaal construct volgens de absolute atheïst. ''Een uitspraak is in principe onjuist, tenzij er wetenschappelijk bewijs wordt geleverd''. Een absolute atheïst gelooft niet in een God of meerdere goden aangezien hier geen enkele bewijs voor bestaat. Persoonlijke anekdotes (verhalen over het bestaan van God / persoonlijke ervaringen / hallucinaties / openbaringen) dragen voor een absolute atheïst geen enkele wetenschappelijk bewijs. 

Relatieve atheïst

Een relatieve atheïst gelooft in principe niet dat er één God of meerdere goden bestaan. Echter gelooft een relatieve atheïst vaak wel dat er meer is dan het oog kan zien en dat er ''meer is tussen hemel en aarde''. Een relatieve atheïst gelooft dat er ''iets'' is waar wij als mensheid onze vingers niet op kunnen leggen. Dit ''iets'' wordt vaak omschreven als het ietsisme en kan van alles zijn (behalve een God). Agnosten worden vaak geschaard onder de relatieve atheïsten. 

Religiante atheïst

Een religiante atheïst vertoont veel overeenkomsten met een gelovige (theïst). Er is echter een groot verschil. Religiante atheïsten aanbidden geen god maar een levend persoon. Als we naar de geschiedenis kijken is deze vorm van atheïsme altijd aanwezig geweest. Denk bijvoorbeeld aan het aanbidden van de volgende personen:

• Hitler
• Stalin
• Marx
• Mao

Het aanbidden van een levend persoon wordt vaak geschaard onder het socialisme. Met name het Stalin-Socialisme is een berucht begrip geworden vanwege de miljoenen doden. Monotheïstische religies (bijvoorbeeld het Christendom) werden ten tijde van het Stalinistisch regime in principe afgewezen. Gelovigen konden in die tijd vervolgd worden. Vaak wordt er ten onrechte gerefereerd naar het socialisme als een voorbeeld waarbij atheïsme een slecht perspectief biedt voor de moraal in een samenleving. Het is niet het atheïsme dat leidt tot geweldadigheden. Het is de mens zelf die gruwelijkheden tot stand brengt. De hebzucht naar macht is hierbij de grootste katalysator.

Groeit het aantal gelovigen of neemt het juist af?

De statistieken die het aantal gelovigen op de wereld in kaart proberen te brengen zijn niet altijd even betrouwbaar en accuraat. Mensen vanuit verschillende geloven opperen allen dat hun eigen geloof flink aan het groeien is. Ook mensen die geen geloof aanhangen hebben sterk het gevoel dat het aantal alleen maar aan het groeien is. Wie heeft er eigenlijk gelijk?

• Moslims claimen een exponentiële groei
• Christenen rapporteren een explosief aantal bekeringen
• Hindoes zijn bijzonder optimistisch over het aantal nieuwe aanhangers
• Atheïsten vernemen een golf van verlichting

Het aantal gelovigen groeit met name sterk in landen waar een hoog geboortecijfer heerst. Met name in de Islamitische landen op het Afrikaans continent worden verhoudingsgewijs veel kinderen geboren. Ook in Indonesië en Maleisië groeit het aantal moslims sterk. Dit heeft met name te maken uit angst voor stigma's, discriminatie en politieke achtervolging wanneer blijkt dat iemand zichzelf geen moslim noemt. 

Geloof blijft belangrijk

Voor veel mensen blijft godsdienst een belangrijk aspect van het leven. Met name in de voornamelijk atheïstische landen komen bekeringen regelmatig voor. Het land waar de meeste atheïsten wonen is China. In dit land komen elke dag ongeveer 10.000 mensen tot geloof. In een studie van ''the Center for the Study of Global Christianity'' kwam naar voren dat het atheïsme op zijn achteruitgang is in China. Ook in Oost-Europa komen bekeringen relatief vaak voor (van atheïsme naar theïsme). De meeste bekeringen vinden plaats van atheïsme (geen geloof) naar theïsme (wel geloven in één of meerdere goden). Er zijn meerdere redenen te noemen waarom mensen tot geloof komen.

• In China vinden relatief veel bekeringen plaats van atheïsme naar theïsme.

Let op! Het gaat in de meeste gevallen om bekeringen van impliciete atheïsme naar theïsme (wel geloven). Een impliciete atheïst heeft geen weldoordachte mening over het niet bestaan van één of meerdere goden. Deze impliciete atheïst heeft bijvoorbeeld nooit kennis genomen van de wereldreligies en van het wetenschappelijk denken. De impliciete atheïst is een zogenaamde tabula rasa (onbeschreven blad) en kan door middel van persuasieve (overtuigende) methoden tot geloof worden gebracht.

• Impliciet atheïsme: niet geloven in één god of meerdere goden omdat daar de intellectuele capaciteiten niet voor zijn en/of de tijd en energie daar niet voor gebruikt kan worden (bijvoorbeeld vanwege financiële redenen). Desinteresse voor godsdienst en het wetenschappelijk denken is ook een kenmerk van een impliciete atheïst.
• Expliciet atheïsme: een sterke mening over niet bestaan van één god of meerdere goden. De expliciete atheïst kan argumenten noemen waarom hij/zij niet religieus is en vertrouwt in de meeste gevallen op de wetenschap.

Het laten vallen van een geloof komt ook regelmatig voor. Met name in hoogopgeleide theïstische en seculiere landen (Verenigde Staten, Israël, Saoedi-Arabië, Turkije) zetten mensen steeds vaker vraagtekens bij het geloof en vinden uiteindelijk meer bezinning bij het atheïsme/agnosticisme. Bekeringen tussen godsdienten zijn relatief zeldzaam.

Atheïsme groeit in de Verenigde Staten

Een van de meest godsdienstige landen ter wereld is de Verenigde Staten. Het dominante geloof is in dit land is het christendom. Ondanks de sterke positie van deze godsdient groeit het aantal atheïsten met een stabiel tempo. In 2007 noemden 1.7% van de Amerikanen zichzelf een overtuigd atheïst. In het jaar 2012 is dat aantal gestegen naar 2.4%. De meeste atheïsten in Amerika zijn:

• Mannelijk (67% van de atheïsten is een man)
• Jong (38% van de atheïsten heeft een leeftijd van 18-29 jaar oud)

Het atheïsme en het agnosticisme krijgt met name voet aan de grond als het opleidingsniveau van een samenleving stijgt. Er is een negatieve correlatie gevonden tussen religie en intelligentie. Dit betekent dat de kans groter is dat een persoon met een lagere intelligentie religieus is en dat een persoon met een hogere intelligentie niet religieus is. Hier moet wel bij vermeld worden dat het gaat om een correlatie. Dit betekent dus niet dat de één het ander ook daadwerkelijk veroorzaakt: ''correlation is not causation''. 

Meer weten over statistiek en correlaties? Hoe zat dat ook alweer met correlaties?

Niet gelovigen worden gediscrimineerd

Wereldwijd zijn de meeste mensen religieus. Een groot deel is echter niet gelovig en rekent zich als een agnost of atheïst. In bijna alle landen op de wereld worden de niet gelovigen gediscrimineerd, gestigmatiseerd en kunnen ze in ernstige problemen komen als ze openlijk laten merken dat ze het dominante geloof van het land niet omarmen. In bepaalde landen (bijvoorbeeld Pakistan en Saoedi-Arabië) geldt zelfs de doodstraf voor mensen die afvalligheid van het geloof en/of blasfemie praktiseren. In de volgende landen gelden zware straffen en discriminatoire consequenties wanneer iemand zich niet aansluit bij de dominante godsdienst van de samenleving (bron: IHEU, 2014):

• Iran
• Koeweit
• Mauritanië
• Marokko
• Nigeria
• Indonesië & Maleisië
• Somalië
• Libië
• Egypte
• Soedan
• China
• Irak
• Syrië
• Afghanistan
• Jordanië

Nederland is één van de weinige landen waar mensen die niet geloven niet worden achtergesteld en/of discriminatie ondervinden. Nederland heeft daarom ook het predikaat vrij en gelijk verdient. Naast Nederland zijn er maar zes andere landen op de wereld die dezelfde status hebben gekregen:

• Taiwan
• België
• Kosovo
• Sierra Leone
• Estland
• Fiji

Opvallend is dat volgens het IHEU (Internationale Humanistische en Ethische Unie) er veel Democratische Europese landen slecht scoren op ''Freedom of Thought''. In veel moderne Europese landen gelden wetten die religies of godsdienstige burgers bevoordelen. Deze positieve discriminatie voor theïsten zorgt er automatisch voor dat ongelovigen minder kansen krijgen en/of een grotere kans ondervinden om gediscrimineerd te worden. Moderne Europese landen die het predikaat vrij en gelijk NIET hebben verdiend zijn onder andere:

• Denemarken
• IJsland
• Duitsland
• Italië
• Polen (katholiek)
• Griekenland

De psychologie achter religies

Het geloven in een God (monotheïstisch) of het geloven in meerdere goden (polytheïstisch) is voor de meeste mensen op de wereld vanzelfsprekend en compleet normaal. De meeste mensen worden automatisch aanhanger van een geloof dat dominant is in het land en cultuur waar ze in geboren worden. Een kind dat in Marokko wordt geboren zal hoogstwaarschijnlijk het islamitisch geloof gaan aanhangen. Een kind dat in Armenië geboren wordt zal daarentegen hoogstwaarschijnlijk het christelijk geloof aanhangen.

Religie (godsdienst) wordt overgedragen van generatie op generatie via verschillende kanalen. Een zeer belangrijk kanaal is opvoeding van de ouders en overige familieleden. Een ander belangrijk kanaal is:

• Opvoeding door instituten (school, kerk, moskee, etc.)

Via de opvoeding worden bepaalde waarden en waarheden overgedragen naar een nieuwe generatie. Deze veronderstelde waarheden worden door kinderen geïnternaliseerd. Dit betekent dat het geleerde een vast patroon krijgt in het kinderbrein. De hersenen van kinderen hebben een vast aantal neuronen die een vaste plek hebben. In de klinische ontwikkelingspsychologie wordt het brein van kinderen plastisch en veranderbaar genoemd. Dit betekent dat het brein gevormd kan worden naar de wensen van de omgeving. 

Het brein van kinderen kent veel neuronen en synapsen. Het aantal verbindingen tussen synapsen neemt in de eerste jaren van het leven toe van 15 biljoen verbindingen naar ongeveer 1000 biljoen verbindingen. Het brein is voorgeprogrammeerd tot overproductie. Dit betekent dat bepaalde externe prikkels die zich herhalen belangrijker worden bevonden door de hersenen. Denk bijvoorbeeld aan de taal die het kind gaat spreken. Deze verbindingen die de betekenis van taal bewerkstelligen blijven intact en worden sterker. Vertakkingen en verbindingen die weinig aandacht/prikkels krijgen verdwijnen uiteindelijk. Ook religieuze doctrines worden al vroeg aan kinderen gepresenteerd. 

Associatieve connotaties: de doctrines en dogma's

Een volwassen brein heeft alle connecties die het nodig heeft gehad om te overleven in de omgeving waar het in opgegroeid is. Een brein dat veel prikkels heeft gekregen zal waarschijnlijk meer connecties hebben overgehouden dan een kinderbrein waar weinig prikkels door de omgeving werd aangeboden. Een onderontwikkeld brein wordt vaak gezien bij jonge kinderen die langdurig zijn opgesloten. In Oostenrijk is bijvoorbeeld een kind meer dan 24 jaar opgesloten geweest in een kelder. De gevolgen van de onderontwikkeling van het kinderbrein is op latere leeftijd zeer merkbaar.

Een persoon die is opgegroeid in een religieuze omgeving zal de doctrines geïnternaliseerd kunnen hebben. Op latere leeftijd is het dan extreem moeilijk om vastgelegde patroonsporen in het brein te veranderen. Een doctrine is een verzameling van bepaalde leerstellingen. Er wordt gesproken over een dogma wanneer een doctrine wordt gezien als een fundamenteel concept ter onderbouwing van een gedachtegoed en wanneer deze onbetwistbaar en tevens onveranderbaar is. 

• Een doctrine is een leerstelling
• Een dogma is een onbetwistbare leerstelling (tegenspraak wordt niet geduld)

Agnosticisme en rationalisme

Een agnost haalt zijn of haar waarheden in de meeste gevallen uit de wetenschappelijke hoek. Dit betekent dat zelfcorrectie een intrinsiek deel uit maakt van het zoeken naar veronderstelde waarheden. Een waarheid is bij een agnost (en atheïst) alleen waar als er bewijs is geleverd voor een waarheid. Die veronderstelde waarheid kan veranderen als er ander bewijs wordt geleverd (dit wordt falsificeerbaarheid genoemd). Denk bijvoorbeeld aan het volgende:

Tegenwoordig weten we dat de aarde om de zon draait. Een paar honderd jaar geleden was dat echter heel anders. Toen dacht men dat de zon om de aarde draaide (het Geocentrisch wereldbeeld). Die gedachte was niet geheel onlogisch. De aarde was immers het tastbare. De zon leek elke dag over de aarde te schuiven en met logische redenatie kom je dan tot de conclusie dat de zon om de aarde draait. Alles wees erop dat de aarde het middelpunt was van het heelal. Deze gedachte werd uiteindelijk een doctrine: de zon draait om de aarde (en niet andersom).

Naarmate de wetenschap zich ontwikkelde kwamen er ook steeds betere telescopen. Sterrenkundigen begonnen met behulp van de nieuwste telescopen te twijfelen aan de doctrine. Klopt het eigenlijk wel dat de zon om de aarde beweegt? Is de aarde wel echt het middelpunt van het heelal? Een van de eerste wetenschappers die grote twijfels kreeg was de Poolse sterrenkundige Nicolaus Copernicus (1473 - 1543). Ook de beroemde Italiaanse Galileo Galileï (1564 - 1642) kreeg twijfels en begon de nieuwe inzichten meer vorm te geven. Het waren uiteindelijk de kerkelijke autoriteiten die hier een stokje voor staken. De kerkelijke autoriteiten van die tijd dwongen Galileo om zijn uitspraken terug te nemen. Hoe durfde Galileo te twijfelen aan de kerkelijke doctrines! Galileo werd in 1616 de mond gesnoerd door de Romeinse inquisitie (de kerkelijke rechtbank). 

Waarom gelooft de één wel en de ander niet?

Hoe kan het dat er mensen zijn die niet in een goddelijke macht geloven? De meeste mensen zijn immers religieus. Waarom bestaan er dan toch niet gelovigen? Waar halen niet gelovigen hun waarheden vandaan? Kan iemand ook een goed persoon zijn als hij/zij niet gelooft in God, Allah of Krishna? Met verschillende mensen, verschillende culturen en verschillende achtergronden krijg je altijd verschillende antwoorden op deze vragen. Er zijn mensen die zeggen dat het niet uitmaakt wat je gelooft. Deze mensen vinden geloof een persoonlijke kwestie. Aan de andere kant zien we veel discriminatie ontstaan als mensen anders denken dan de standaard religieuze denkwijze in een samenleving. Waarom de één wel en de ander niet gelooft is een vraag met een zeer complex antwoord. 

Macht maakt begeerlijk: religie betekent macht!

De grootste kracht achter religie is macht. Mensen zijn uiterst gevoelig voor machthebbende instanties en machthebbende individuen: macht trekt aan. Een persoon met macht heeft bijna altijd meer invloed. De communicatie (verbaal en non-verbaal) heeft tevens meer persuasieve waarde. Wat gezegd wordt krijgt meer lading en wordt gewaardeerd als rechtvaardig, juist en onbetwistbaar. Een sterk non-verbaal inlvoedrijke machtsverhoging kan met een uniform worden bereikt. Wie een uniform draagt wordt automatisch serieuzer genomen:

• Een monnik draagt een habijt
• Een arts draagt een doktersjas
• Een priester met miskledij
• Een agent met een uniform
• Een kardinaal met een superplie

Niet alleen personen/individuen kunnen meer macht uitstralen. Met name gebouwen en andere tokens worden ingezet om meer macht te creëren. Denk bijvoorbeeld aan de Gouden Tempel van het Sikhisme. De Gouden Tempel is het belangrijkste heiligdom van de sikhs en straalt met de gouden kleur veel rijkdom en macht uit. 

Ook niet religieuze groepen kunnen met meer macht een aanzienlijke boost ontwikkelen in gezag, intellectuele capaciteiten, schoonheid en begeerlijkheid. Denk bijvoorbeeld aan het gebouw van The New York Times in New York. Een buitenproportioneel hoog gebouw voor een krant. Met dit gebouw straalt de krant automatisch meer gezag uit. Wat The New York Times schrijft en publiceert krijgt door machtsvertoon automatisch meer waarde. In Nederland probeert de Belastingdienst en het justitiële apparaat met verschillende tokens de schijnbare macht te vergroten bij de burgers. Denk bijvoorbeeld aan het Paleis van Justitie en het dragen van een juridische toga door rechters, Griffiers, advocaten en Officieren van Justitie. Ook schoonheid en aantrekkelijkheid is een belangrijke tool om macht te vergroten. 

• Wist je dat aantrekkelijke mannen en vrouwen 20% meer kans maken om aangenomen te worden voor een baan? Alvast meer weten over dit onderwerp? Aantrekkelijkheid geeft je meer macht!

Atheïsme en het agnosticisme: intellectuele superioriteit

Macht wordt ook gebruikt bij niet religieuze groeperingen. Het vertoon van macht wordt onder andere gebruikt om meer aanzien te vergaren. Deze exploitatie van macht gebeurt op grote schaal. Het directe doel van het gebruik van macht is overreding, dit betekent: op een overtuigende manier een persoon beïnvloeden. Een zeer effectieve manier van overreding is het presenteren van intellectuele superioriteit. Deze manier van beïnvloeding werkt in de meeste gevallen alleen bij mensen met:

• Een gemiddeld tot hoog intelligentie niveau
• Onafhankelijke personen die zelf in de basisbehoeften kunnen volstaan

Bij mensen die het zich niet kunnen veroorloven om zich druk te maken over het wel of niet bestaan van één god of meerdere goden (impliciete atheïsten) werkt de overtuiging door middel van intellectuele superioriteit minder goed. Dit heeft te maken met de kosten van denkkracht. Nadenken kost energie. Kostbare energie kan in bepaalde landen (in de meeste gevallen zijn dat ontwikkelingslanden) beter gebruikt worden om in de basisbehoeften te voldoen. Er moet dan gedacht worden aan eten/drinken/psychische hulp en fysieke relaties. De overtuigende kracht van de kerk, islam of het hindoeïsme komt beter tot haar recht in landen waar de burgers het zich niet kunnen veroorleven om met rationele tegenargumenten te komen. 

• Impliciete atheïsten met een laag intellectueel niveau en woonachtig in ontwikkelingslanden kunnen op een relatief makkelijke manier tot geloof worden gebracht door persuasieve religieuze groeperingen. Dit gebeurt bijvoorbeeld in China, India en Afrika.
• Nadenken over de moeilijke vragen van het leven kost denkkracht (energie). Het lichaam is voorgeprogrammeerd om beargumenteerd nadenken te minimaliseren als de voorziening in de basisbehoeften in het geding is.
• De overtuigende kracht van intellectuele superioriteit (het rationalisme) werkt alleen bij mensen die zich ''denkkracht'' kunnen veroorloven. Het geloven in één god of meerdere goden is met name een emotionele aangelegenheid en kost nauwelijks energie.

Expliciete atheïsten en agnosten zijn met name te vinden in rijke (ontwikkelde) landen met een hoger opleidingsniveau. 

Heb jij vragen over agnosticisme, atheïsme of over een religie? Klopt er volgens jou in dit artikel iets niet of wil je graag iets kwijt? Laat je reactie achter middels het reactieformulier onder dit artikel.